مهار بن‌سلمان و جنگ یمن

شفقنا آینده – دکتر جاوید قربان اوغلی، سفیر اسبق ایران در الجزایر و آفریقای جنوبی درباره رویکرد آمریکا در خاورمیانه و مناسبات منطقه ای ایران اظهار می دارد: بایدن با ترامپ متفاوت است و بعید است کسی در این موضوع تردید داشته باشد،  ولی صدا و رویکردی که این تفاوت احساس بشود، حداقل من نشنیدم جز اینکه مرتب از شکست فشار حداکثری ترامپ در برابر مقاومت مردم در برابر سخن گفته شده است. یقیناً ترامپ در وادار کردن ایران به تسلیم شکست خورد. آیا این بدان معناست که ما پیروز شدیم؟ وی همچنین می افزاید: اگر واقعاً قصد بازسازی روابط با عربستان را داریم یکی از منافذ ورود به این رویکرد، مهار سیاست‌های افراطی محمد بن‌سلمان و دیگر حل‌وفصل مناقشه یمن است. در هر دو مورد نوعی همسویی بین ایران و رئیس‌جمهور جدید آمریکا دیده می شود.

متن گفت وگوی خبرنگار شفقنا آینده با آقای قربان اوغلی، دیپلمات پیشین وزارت خارجه ایران را می خوانید:

-باتوجه‌به تغییرات جدید در کاخ سفید و اذعان برخی کارشناسان مبنی‌بر رویکرد متفاوت تیم بایدن نسبت به دولت گذشته آمریکا به‌خصوص در منطقه خاورمیانه، از نگاه شما در آینده مناسبات منطقه‌ای ایران به چه سمت‌وسویی خواهد رفت؟

رویکرد بایدن و تیم سیاسی – امنیتی او نسبت به منطقه تا حد قابل‌توجهی با دولت قبلی یعنی دوره ترامپ تفاوت دارد. تفاوت رویکردها را در همان اقدامات اولین روزهای کاری بایدن به‌روشنی می‌توان دید. بایدن می خواهد جنگ یمن را پایان بدهد، فروش به عربستان را تعلیق کرده و پمپئو که حوثی‌ها را در آخرین روزهای کاری خود در لیست گروه‌های تروریستی گذاشته بود، بایدن با یک فرمان اجرایی لغو کرد. بایدن برخی از اقدامات افراطی آمریکا در مناقشه دیرپای فلسطین را عوض کرد، همچنین گفته بود قصد بازگشت به برجام را دارد. تیم سیاسی- امنیتی که منصوب کرد آشکارا موجب ناخرسندی عربستان و اسرائیل بود. در مورد رابرت مالی، نماینده امور ایران این مخالفت از طرف اسرائیل علنی گفته شد و….قس‌علی‌هذا.

بایدن با ترامپ متفاوت است

اما اینها یک روی قضیه است. سؤال اینجاست که ما چه کردیم و با این اقدامات چگونه برخورد کردیم؟ ببایدن با ترامپ متفاوت است و بعید است کسی در این موضوع تردید داشته باشد، ولی صدا و رویکردی که این تفاوت احساس بشود، حداقل من نشنیدم جز اینکه مرتب از شکست فشار حداکثری ترامپ در برابر مقاومت مردم در برابر سخن گفته شده است. یقیناً ترامپ در وادار کردن ایران به تسلیم (اگر این گزاره درست باشد) شکست خورد. آیا این بدان معناست که ما پیروز شدیم؟ تا چه تعریفی از پیروزی و شکست داشته باشیم.

– آینده روابط ایران با کشورهای عرب منطقه از جمله عربستان در پی رویکرد جدید احتمالی دولت آمریکا چه خواهد شد؟ 

مهار سیاست‌های افراطی محمد بن‌سلمان و حل‌وفصل مناقشه یمن؛ همسویی بین ایران و آمریکاست

انجام هر کاری که تردیدی در تیم جدید آمریکا ایجاد کند به صلاح ما نیست

اگر واقعاً قصد بازسازی روابط با عربستان را داریم و مدت‌هاست که از زبان وزیر خارجه و رئیس‌جمهور پیام‌های مثبت به عربستان ارسال می‌کنیم که پاسخی هم دریافت نکردیم، یکی از منافذ ورود به این رویکرد، مهار سیاست‌های افراطی محمد بن‌سلمان و دیگر حل‌وفصل مناقشه یمن است. در هر دو مورد نوعی همسویی بین ایران و رئیس‌جمهور جدید آمریکا دیده می شود. بایدن محمد بن‌سلمان را در قتل فجیع جمال خاشقچی مسئول می داند و به صراحت این موضوع را اعلام کرده و در جنگ یمن هم موضع آمریکا روشن است که ذکر کردم. تبدیل این رویکردها به یک سیاست در نزد تیم بایدن از مهم‌ترین اقداماتی است که باید صورت پذیرد. انجام هر کاری که تردیدی در تیم جدید آمریکا ایجاد کند به صلاح ما نیست.

در سیاست‌های منطقه‌ای در داخل کشور دچار دوگانگی هستیم

در موضوع یمن، احیرا حوثی‌ها دوباره به عربستان حمله موشکی کردند. خوب روشن است که این امر برای بایدن در داخل سنگین تمام می‌شود و برای تغییر در رویکردهایش تحت فشار قرار خواهد گرفت. اگر ما اینقدر بر حوثی‌ها نفوذ نداریم، دلیلی ندارد اینهمه هزینه کنیم. اگر هم نفوذ داریم چرا این اتفاق در این شرایط می افتد، الا اینکه قبول کنیم در سیاست‌های منطقه ای در داخل کشور دچار دوگانگی هستیم؛ دو تفکر مقابل هم.

در اولین گام در پیشبرد اهداف منطقه‌ای رسیدن به اجماع در داخل است

فکر می‌کنم در اولین گام در پیشبرد اهداف منطقه ای، رسیدن به اجماع در داخل هستیم. چه خواسته باشیم سیاست تقابل با عربستان را دنبال کنیم یا اینکه با رسیدن به تفاهم حداقلی با این کشور، منطقه را از حالت بحران جدی بیرون ببریم.

-در منطقه گفته می‌شود کشورها به دودسته تقسیم شده‌اند؛ موافقان و مخالفان برجام. آیا کشورهای مخالف برجام در منطقه احتمال دارد تهدیداتی نسبت به ایران داشته باشند یا تأثیراتی بر تصمیم‌گیری آمریکا نسبت به برجام. آیا کشمکش پرونده هسته‌ای ایران در صورت ادامه‌دار بودن می‌تواند تحول یا تغییری در منطقه ایجاد کند؟ در واقع احیای برجام خصومت‌ها در منطقه را بیشتر خواهد کرد یا کمتر؟

عربستان و اسرائیل هر کاری که بتوانند برای جلوگیری از احیای برجام می‌کنند

اسرائیل و عربستان جدی‌ترین مخالفان برجام هستند. نقش و تأثیر بقیه (امارات، بحرین) چندان نیست. کمااینکه نقش موافقین برجام هم البته در منطقه آن‌چنان تأثیرگذار در اصل آن نیست. عربستان و اسرائیل هر کاری که بتوانند برای جلوگیری از احیای برجام و بازگشت آمریکا به آن می‌کنند. سیاست این دو کشور مربوط به دوره بایدن نیست. در جریان مذاکرات ۲۲ ماهه دوره اوباما نیز هر کار که می‌توانستند برای جلوگیری از توافق کردند. آن زمان تصمیم راهبردی اوباما دستیابی به توافق با ایران در مناقشه هسته‌ای بود، لذا اسرائیل و عربستان موفق نشدند. مهم‌ترین علت مخالفت این کشورها با برجام مسئله دستیابی ایران به تکنولوژی و یا بمب نیست. موضوع اصلی کاهش فشارها، لغو تحریم‌ها، بازگشت ایران به جامعه جهانی، آزاد شدن بخش بزرگی از انرژی کشور (دیپلماسی و اقتصادی) و ایفاگری نقش ایران در منطقه و جهان است.

یکی از دلایل رویکرد اعراب به اسرائیل، نگرانی امنیتی است

عربستان می‌داند که در صورت توافق ایران و آمریکا، ما به قدرت برتر منطقه تبدیل خواهیم شد

به همین دلیل احیای برجام و بازگشت آمریکا به این توافق در راستای منافع ایران و استمرار مناقشه یقیناً برخلاف مصالح کشور است. هر تحول مثبتی در روابط ایران با جامعه جهانی، به فوریت بر دیدگاه کشورهای منطقه و عربستان برای بهبود روابط با ایران تأثیرگذار خواهد بود. یکی از دلایل رویکرد اعراب به اسرائیل، نگرانی امنیتی است. آنها پس از برخی تحولات، مانند حمله به تأسیسات نفتی آرامکو و سکوت معنی‌دار آمریکا، احساس کردند باید تکیه‌گاه امنیتی مکملی داشته باشند. مقصود من این نیست که آمریکا عربستان را رها خواهد کرد؛ خیر این‌گونه نیست و این ربطی به اینکه چه کسی در کاخ سفید باشد ندارد. عربستان می‌داند که در صورت توافق ایران و آمریکا، ما با ظرفیت‌هایی که داریم به قدرت برتر منطقه تبدیل خواهیم شد. اتفاقی که از نظر عربستان و اسرائیل نباید محقق شود.

-دیپلماسی ایران برای همگرایی بیشتر در منطقه بایستی حول چه موضوعاتی باشد؟ آیا ابتکارات جدیدی می‌تواند در این حوزه اتفاق بیافتد؟

تحقق امنیت در منطقه منوط به تفاهم کشورهای منطقه است

 رویکرد ایران درباره تحولات منطقه باید تغییر کند

در سؤال قبلی گفتم، اولین گام حصول اجماع داخلی نخبگان سیاسی و تصمیم‌سازان است. تا این اتفاق نیفتد، هرکسی کار خودش را خواهد کرد. از این موارد در چند سال گذشته موارد متعددی را شاهد بودیم. دوم اینکه، هر تحولی در روابط ایران با جهان و بخصوص تنش‌زدایی ولو در حد مسئله هسته‌ای، در تغییر رویکرد منطقه نسبت ایران تأثیر خواهد داشت. سوم، تحقق امنیت در منطقه منوط به تفاهم کشورهای منطقه است. تفاهم از طریق گفتگو و منطق برد – برد قابل دستیابی است. نمی‌توان وارد حیاط‌خلوت یک کشور شد و از تفاهم صحبت کرد، او هم مقابله‌به‌مثل خواهد کرد. در شرایط کنونی جهان و با وضع اقتصادی که ما داریم، یقیناً ما متضرر خواهیم شد. قبلا گفتم شکست یک طرف لزوماً به معنای پیروز طرف مقابل نیست. باید رویکردها تغییر کند.

-همگرایی احتمالی آمریکا و اروپا چه پیامدهایی را برای چین و روسیه خواهد داشت؟ مهم‌ترین سیاستی که بایدن در برابر این دو کشور اتخاذ خواهد کرد چه خواهد بود؟

در صورت استمرار بحران هسته‌ای و یکی شدن مواضع اروپا و آمریکا خبر بدی برای ماست

در مسئله روسیه، هدف اصلی آمریکا کنترل تسلیحات اتمی و تهاجمی است

اجمالاً و به‌اختصار، سیاست آمریکای دوره بایدن به چندجانبه‌گرایی باز خواهد گشت. اقدامات اولیه بایدن هم در این راستاست. احیای روابط با متحدین اروپایی که در دوره ترامپ به شدت آسیب دید، حمایت از این کشورها در قالب ناتو، احترام به معاهدات بین‌المللی و … همگرایی فرا آتلانتیکی برای روسیه و چین خبر خوشایندی نیست. برای ما هم در صورت استمرار بحران هسته‌ای و یکی شدن مواضع اروپا و آمریکا خبر بدی است. بااین‌حال، در مهار چین و جلوگیری از تبدیل‌شدن به قدرت اقتصادی اول جهان، تفاوتی بین جمهوری خواهان و دموکرات‌ها نیست. روش‌هایشان متفاوت است.  در مسئله روسیه، هدف اصلی آمریکا کنترل تسلیحات اتمی و تهاجمی است. بایدن و پوتین توافق کردند که استارت -۲ به مدت پنج سال تمدید شود. مشکل آمریکا رویکرد تهاجمی پوتین در کشورهای پیرامونی مانند قضیه اوکراین و اشغال شبه‌جزیره کریمه، احیا قدرت و جای پای شوروی سابق در منطقه خاورمیانه و تسری آن به کشورهای جنوب خلیج‌فارس است که در برخی موارد پیشرفت‌هایی هم داشته است. سیاست ترامپ نوعی مماشات با پوتین بود. در دوره بایدن این رویکرد تغییر خواهد کرد.